Wat zijn angstklachten? Angst is een emotie die met de waarneming van gevaar te maken heeft. Zodra er gevaar dreigt, voelen de meeste mensen zich angstig. Het lichaam reageert hierop met een verhoogde staat van alertheid en bereidt zich voor op actie om het gevaar uit de weg te gaan. Deze actie wordt ‘vechten, vluchten of bevriezen’ genoemd: dit zijn drie verschillende manieren om met het gevaar om te gaan.
In de ene situatie is het beter om te ‘vechten’, terwijl het in de andere situatie effectiever zal zijn om te ‘vluchten’. U kunt ook angst ervaren zonder dat er een werkelijke dreiging is, bijvoorbeeld bij het kijken van een spannende film.
Wanneer de angst niet meer in verhouding staat tot het werkelijke gevaar, spreken we van ‘angstklachten’ of van een ’angststoornis’. Niemand staat bijvoorbeeld te springen om een injectie bij de dokter te halen.
Als u op het moment zelf of misschien kort daarvoor een beetje zenuwachtig bent, is dit een angst die ‘past’ bij de situatie. Maar als iemand hiervan twee weken lang slecht slaapt, zich misselijk voelt en flauwvalt bij de dokter, dan staat de ervaren angst niet in verhouding tot het gevaar (de injectie).
Mensen met angstklachten zeggen vaak dat zij ‘weten’ dat er geen werkelijk gevaar is, maar toch voelen zij dit wel zo.
Symptomen angstklachten
Angstklachten worden over het algemeen door de volgende vier verschijnselen gekenmerkt:
Een gevoel van spanning of angst
Angst is een emotie: mensen kunnen zich angstig voelen. De meeste mensen kennen dit gevoel van angst, iedereen is bijvoorbeeld wel eens hevig van iets geschrokken. Soms is dit gevoel van angst niet zo duidelijk aanwezig. Mensen zeggen dan dat ze zich gespannen voelen, onrustig zijn of dat zij iets eng vinden. Vooral als het angstige gevoel niet zo sterk is, is het soms moeilijk voor te stellen dat het eigenlijk om angst gaat.
Lichamelijke verschijnselen
Hevige angst, ook wel paniek genoemd, gaat altijd gepaard met lichamelijke verschijnselen: uw hart bonst in uw keel, u gaat zweten, trillen, u bent licht in het hoofd, uw spieren spannen zich aan, u heeft hartkloppingen, enz. Deze lichamelijke klachten worden in gang gezet door het hormoon adrenaline. Maar ook als de angst minder hevig, sluimerend en zelfs chronisch is, kunnen zich lichamelijke verschijnselen voordoen. Zeker als het angstige gevoel niet zo sterk is, denken mensen niet zo snel aan angst als oorzaak van hun klachten. De lichamelijke klachten trekken hun aandacht en zij bezoeken de huisarts, omdat ze denken dat er lichamelijk iets niet in orde is.
Rampdenken
Bij angstklachten komen bepaalde gedachten voor, gedachten die te maken hebben met de waarneming van gevaar. Bij de term ‘gevaar’ hoeft u niet alleen te denken aan concrete gevaren zoals een hartaanval, maar ook aan ‘sociale gevaren’, zoals beledigd of gekwetst worden, of om werk en aanzien te verliezen. Mensen die zich regelmatig gespannen of angstig voelen, blijken vaak de gevaren te overschatten. We spreken dan van ‘catastroferende gedachten’ of ‘rampdenken’.
Vermijdingsgedrag
Bij angst hoort ook vermijdingsgedrag. Mensen met angst vermijden situaties waar zij bang voor zijn. Soms is dit vermijdingsgedrag zo sterk, dat er weliswaar geen angst meer optreedt, maar dat het normale functioneren ernstig belemmerd wordt. Iemand met een angst (fobie) voor liften, zal proberen liften te vermijden. Omdat hij nooit met een lift in aanraking komt, heeft hij geen last van zijn angst. De problemen ontstaan pas wanneer iemand toch genoodzaakt is, om datgene te doen waar hij bang voor is. Bijvoorbeeld, de persoon met de liftfobie moet vanwege zijn werk een nieuw kantoor betrekken, dat gevestigd is in een torenflat. Vermijdingsgedrag speelt een belangrijke rol bij het instandhouden van de angst. Vermijdingsgedrag kan zelfs meer problemen geven dan de eigenlijke angst. Dit proces wordt hieronder toegelicht.
Hoe ontstaan angstklachten?
Angstklachten ontstaan zelden door een enkele oorzaak. Uit onderzoek blijkt dat de manier van denken een belangrijke rol speelt bij het ervaren van angst en spanning.
Mensen leren in de loop van hun leven om op een bepaalde manier naar zichzelf, anderen en ‘de wereld’ te kijken. Psychologen spreken ook wel van ‘schema’s’. Mensen die zijn opgevoed in een onveilige of chaotische situatie, hebben bijvoorbeeld geleerd dat de buitenwereld onveilig is.
Maar ook mensen die juist heel beschermd zijn opgevoed, kunnen angstige schema’s ontwikkelen. Zij hebben geleerd dat zij de hulp en steun van anderen nodig hebben, om het te redden. Ze durven daardoor niet goed op zichzelf te vertrouwen.
Hoewel de basis van dergelijke ‘schema’s’ vaak in de jeugd ligt, betekent dit niet dat u ze niet zou kunnen veranderen. De schema’s die mensen hebben, zijn aangeleerd en kunnen dus ook weer afgeleerd worden. Schema’s worden vaak actief in perioden van stress en drukte. De schema’s zorgen ervoor dat mensen vertekend naar de werkelijkheid kijken. Zo worden gevaren meestal overschat, terwijl de eigen mogelijkheden om ermee om te gaan juist worden onderschat.
Angstige gedachten zijn op de toekomst gericht en ze voorspellen meestal een ongunstige afloop. Niet alleen de risico’s op gevaar worden door mensen met angstklachten overschat, maar ook de gevolgen hiervan.
Iemand is bijvoorbeeld bang om van zijn chef kritiek te krijgen. Hij schat de kans dat hij kritiek krijgt hoog in, en denkt ook dat de kritiek grote gevolgen zal hebben. Misschien heeft de persoon juist wat aan deze kritiek en wordt de situatie daarna juist veel beter, maar die gedachte komt niet in hem op.
Vermijdingsgedrag
Sommige angsten kunnen ook ontstaan door wat psychologen ‘conditionering’ noemen. Stelt u zich bijvoorbeeld voor, dat u iedere avond een kopje koffie bij het achtuurjournaal drinkt. U leert het achtuurjournaal dan koppelen aan het kopje koffie, u krijgt een associatie. Op een bepaald moment krijgt u al trek in een kopje koffie, als het journaal net begonnen is. U bent dan ‘geconditioneerd’ om trek te hebben in koffie als het journaal begint.
Zoiets kan ook gebeuren met negatieve gevoelens. Als iemand bijvoorbeeld een ernstig ongeluk meemaakt, dan koppelt hij autorijden aan zijn angst van het ongeval. Deze angst kan hem er vervolgens van weerhouden om weer in de auto te durven stappen.
Vermijdingsgedrag (het vermijden van angst) blijkt een belangrijke rol te spelen bij het voortbestaan en het verergeren van angstklachten. Door de vermijding van datgene waarvoor u bang bent, kunt u er niet achter komen dat er geen ‘werkelijk’ gevaar dreigt. Ook neemt het zelfvertrouwen af dat u de situatie aan kunt.
Biologische factoren
Naast de hiervoor genoemde psychologische factoren kunnen ook biologische factoren een rol spelen. Er zijn aanwijzingen dat de gevoeligheid voor angst voor een deel erfelijk bepaald is.
Bij kinderen zijn vaak al grote verschillen te zien: het ene kind durft alles, terwijl het andere erg voorzichtig is en zich snel zorgen maakt. Deze gevoeligheid blijkt echter, bijvoorbeeld door therapie, wel te beïnvloeden. Ergens een erfelijke aanleg voor hebben, betekent dus niet dat u er nooit meer vanaf komt.
Is het ernstig en wat kunt u verwachten?
Angstklachten kunnen buitengewoon hinderlijk zijn. Mensen die veel last hebben van angst, hebben soms ook het idee dat zij gek worden, of dat er iets helemaal mis met hen is. Bijvoorbeeld bij pijn op de borst raken ze al snel in paniek en zullen denken aan een hartaanval en aan doodgaan.
Als de angstklachten lang aanhouden, kunnen er lichamelijke klachten ontstaan door het voortdurend aanspannen van spieren. Klachten als hoofdpijn, rugpijn, moeheid en slaapstoornissen. Als de angst afneemt, verminderen de klachten over het algemeen ook. Hoe lang de angstklachten aanwezig blijven, is per persoon verschillend.
Als de angstklachten zijn begonnen na een ingrijpende gebeurtenis of tijdens een stressvolle periode, en u hebt daarvoor goed gefunctioneerd, mag verwacht worden dat de angstklachten naar de achtergrond verdwijnen als de stressvolle situatie voorbij is.
Als iemand vermijdingsgedrag vertoont, dan krijgt de angst geen kans om uit zichzelf te verdwijnen en kan deze langer voortduren. Als u al veel vaker last heeft gehad van angstklachten zonder duidelijke aanleiding, moet u er rekening mee houden, dat de angst zonder behandeling niet uit zichzelf verdwijnt.
Soms zijn de angstklachten zo hevig aanwezig, dat we spreken van een angststoornis. Er bestaan verschillende angststoornissen. Deze worden hieronder beschreven.
Paniekstoornis
Intense gevoelens van angst, die gepaard gaan met verschillende lichamelijke verschijnselen. Bijvoorbeeld: trillen, hartkloppingen, angst om flauw te vallen of om gek te worden.
Agorafobie ('pleinvrees')
Angst voor grote menigten, open ruimten of juist kleine ruimten waaruit het moeilijk is om te ontsnappen.
Hypochondrie
Angst en min of meer de overtuiging, dat u een ernstige ziekte onder de leden heeft.
Fobie (specifiek)
Angst voor specifieke situaties of dingen, zoals liften, hoogten, autorijden, bloed, prikken of reizen per vliegtuig.
Sociale fobie
Angst voor wat andere mensen van u vinden. Vaak gaat dit gepaard met angst voor bepaalde lichamelijke verschijnselen, zoals blozen of trillen.
Dwangstoornis
Gedachten die telkens terugkeren en die u angstig maken of dwangmatige handelingen die u moet uitvoeren van uzelf.
Angststoornis (gegeneraliseerde angststoornis)
Veel piekeren en zorgen maken over allerlei dingen die kunnen gebeuren in het dagelijkse leven, zoals erg bezorgd zijn als uw partner later thuis komt dan verwacht.
Posttraumatische stress-stoornis
Steeds terugkerende herinneringen hebben aan vreselijke, traumatische ervaringen. Het lijkt daarbij alsof u de gebeurtenis opnieuw beleeft.
Wanneer naar de huisarts?
Het is verstandig om naar uw huisarts te gaan, als de angstklachten uw leven beheersen en u daardoor moeite heeft om goed te kunnen functioneren.
Wat kunt u er zelf aan doen?
Angst gaat bijna altijd gepaard met een verhoogde spierspanning, ook als u dit zelf niet echt merkt. Vermindering van spierspanning kan helpen om uw angst te verminderen. Om te leren ontspannen, hoeft u niet per se naar een therapeut. Het is heel goed mogelijk om zelf ontspanningsoefeningen aan te leren en toe te passen. Het is hiervoor wel nodig dat u, zeker in het begin, zeer regelmatig oefent, liefst meerdere keren per dag. Dit hoeft niet veel tijd te kosten, een kwartiertje is vaak al voldoende. Als u meer ontspannen in het leven staat en gevreesde situaties tegemoet treedt, heeft de angst veel minder kans. Mensen kunnen nu eenmaal niet tegelijk ontspannen en angstig zijn. Zorgt u er dus voor, dat de ontspanning het wint van de angst.
Hoewel onduidelijk is in hoeverre een verstoorde ademhaling (hyperventilatie) een rol speelt, blijken ook ademhalingsoefeningen goed te werken. Niet alleen wordt u hier rustiger van, het kan u ook het gevoel geven dat u zelf weer invloed uitoefent op uw situatie, waardoor u zich sterker voelt.
Ga eens voor uzelf na waar uw angstgevoelens mee te maken hebben, en in hoeverre dit reëel is. Kloppen de angstige gedachten die u in uw hoofd heeft werkelijk, of kunt er ook anders tegenaan kijken? Door uzelf bewust te worden van deze gedachten, lukt het vaak al om ze (voor een deel) te relativeren, waardoor de angst zal afnemen. U kunt de nieuwe, relativerende gedachten voor uzelf op papier zetten en bij u dragen, zodat u hier op moeilijke momenten nog eens naar kunt kijken.
Probeer enkele zinnen te bedenken, die tegenwicht bieden aan de ‘rampgedachten’. Oefen deze zinnen en probeert u deze toe te passen in situaties waarin u zich angstig voelt. Zeg bijvoorbeeld zachtjes tegen uzelf 'rustig maar, er gebeurt niets' of 'je kunt het aan'. Veel mensen hebben er baat bij om zichzelf op deze manier gerust te stellen, wanneer ze de angst voelen opkomen.
Zoek afleiding als u in een situatie bent die u spannend vindt. Laat u niet meeslepen door de angstige gevoelens of gedachten, maar richt uw aandacht op de dingen om u heen. Probeert u bijvoorbeeld eens bewust te kijken naar andere mensen: hoe zij eruit zien, wat ze aan hebben, enzovoort. Of geef uzelf een opdracht om uw hersenen bezig te houden, zoals het terugtellen vanaf duizend, in stappen van drie. De angst heeft dan veel minder kans om vat op u te krijgen omdat u met heel andere dingen bezig bent.
Bereid u voor op angstige situaties, door van tevoren na te denken over wat er zou kunnen gebeuren, en hoe u dat op zou kunnen lossen. Let wel: vermijding of snel weggaan uit de situatie, is op den duur geen goede oplossing. Ga na wat het ergste is dat u zou kunnen gebeuren en hoe u hiermee om zou kunnen gaan. Schrijf mogelijke oplossingen voor uzelf op en neem deze met u mee. De ervaring leert dat het moeilijk is om helder te blijven denken, als u angstig dreigt te worden. Het kan erg helpen als u uw eerder bedachte oplossingen er op dat moment bij kunt pakken.
Algemene adviezen en voorzorgsmaatregelen
Het is voor sommige mensen verleidelijk om alcohol of andere middelen te gebruiken, die een rustgevende werking hebben. Op de korte termijn voelt u zich rustiger, maar op den duur kleven er belangrijke nadelen aan, bijvoorbeeld de verslavende werking, sufheid en het zich minder fit voelen.
Overmatig gebruik van alcohol werkt zelfs angst in de hand. Bovendien lost u het probleem van de angst er niet mee op. Sterker nog, u loopt het risico dat u er straks een probleem bij heeft.
Sport en lichamelijke activiteit hebben een heilzaam effect op uw welzijn. U kunt hiermee uw spanning ‘ontladen’ en u wordt afgeleid. Ook slapen mensen beter als zij meer lichamelijk actief zijn. Opgeslokt door de stress en spanning komen mensen onvoldoende toe aan ontspannende activiteiten. Maak bewust in uw agenda ruimte vrij voor ontspannende activiteiten.
Ook is het raadzaam om over uw angstgevoelens te praten. Er is geen enkele reden u hiervoor te schamen. En als u er met anderen over spreekt, zult u merken dat veel mensen wel eens last hebben gehad van angstgevoelens. U staat dus zeker niet alleen.
Reageren of je hart luchten?
Heb je een (persoonlijke) vraag of zou je graag eens je hart luchten? Je mag ons bellen, maar Je kunt ons ook mailen. Binnen enkele dagen zal een medewerker van onze afdeling Nazorg op je reageren. Het spreekt vanzelf, dat je bericht vertrouwelijk behandeld wordt. wil je in contact met ons team ? klik hier